Osalanen Laneko Psikosoziologiari buruzko VIII. Jardunaldien laburpena, hitzaldiak, argazkiak eta bideoak
2017ko azaroaren 30ean Bilboko Euskalduna Jauregiko A3 Aretoan ospatutako ekitaldia.
Jardunaldiei hasiera eman ondoren, Mª Jesus San José Lan eta Justiziako sailburuak eman zion hasiera lehen lan-mahaiari, Javier Indak moderatuta, eta aurten gonbidatutako bi adituk parte hartu zuten, aztergai dugun gaia jorratzeko: Kanpo Indarkeria.
Alde batetik, eta ikuspegi psikosozialarekin, Pedro Gil Montesek erasoaren eta indarkeriaren oinarri psikosozialak, lantokietan indarkeria zergatik gertatzen den eta esku hartzeko zenbait estrategia aurkeztu zizkigun.
Hainbat puntu bereiziz: hasiera batean, kontzeptu-mugaketa egiten du (gatazka/erasoa/indarkeria), eta psikologian erasoaren eta indarkeriaren eredu nagusietako bat azaltzen du, erasoaren eredu orokorra, eredu horren funtsezko osagaietako bi garatuz: gizabanakoaren rola eta ingurunearen rola.
Bigarren osagaiari dagokionez (ingurunearen rola), hainbat erraztaile aipatu zituen, kanpoko lan-indarkeria sor dadin, antolaketa-kulturarekin zerikusia dutenak (indarkeriaren onarpen kulturala, lanpostuaren sindromea, prebentzio-protokolorik eza, errepresaliekiko beldurra, erakundeak erasoak ikertzeko interesik ez izatea) eta testuinguruko beste arrisku-faktore batzuk (gizarte- eta ekonomia-aldetik deprimituta dauden eremuetan lan egitea, kriminalitate-indize handia duten eremuetan lan egitea, dirua maneiatzen duten lan bakartiak eta gauekoak, publikoarekin harremana dutenak, lan-gainkarga eta denbora-presioak, segurtasun-lanak, adina, lan-esperientzia eskasa eta ingurumen-faktore batzuk).
Ondoren, bere komunikazioan indarkeria motak eta moduak aurkeztu zizkigun, baita prebalentzia-tasak, ondorioak eta esku hartzeko zenbait estrategia ere.
Bestalde, eta ikuspegi juridiko batekin, Natalia Fernández Pérez Bizkaiko Probintzia Fiskaltzako kideak adierazi zuen fiskaltzaren jarduna arlo penalera mugatzen dela soilik, Zigor Kodearen 316. artikuluan oinarrituta, langileen segurtasunaren aurkako delitua jasotzen baitu. Artikulu horrek zigortu egiten ditu, legez behartuta egonik, laneko arriskuen prebentzioari buruzko arauak hausten dituztenak, eta ez ditu beharrezko bitartekoak ematen langileek beren jarduera segurtasun- eta higiene-neurri egokiekin egin dezaten, langileen osasuna, osotasun fisikoa edo bizitza arrisku larrian jar dezaten.
Laneko Arriskuen Prebentzioari buruzko Legearen 14. artikuluaren arabera, lan-jardueraren enpresaburua edo kudeatzailea eta hark eskuordetzen dituen pertsonak dira legez behartutako subjektuak. Horiekin batera, prebentzioko teknikariak ere legez behartuta daude; izan ere, nahiz eta enpresaren barruan erabakitzeko ahalmenik ez izan, enpresaburuaren aholkularitza egokia ez betetzeagatik dute erantzukizun penala.
Zigor Kodeak arrisku-delitua deritzona zigortzen du, horren gauzatzea aurreratzen duelako. Ez da beharrezkoa emaitza kaltegarririk gertatzea; nahikoa da langilearen osasuna, osotasun fisikoa edo bizitza modu larrian arriskuan jartzea.
Arriskua sortzen duen agenteaz hitz egiten denean, kanpoko indarkeriaz hitz egiten da, bai indarkeria fisikoaz, bai indarkeria psikikoaz. Kolektibo jakin batzuen aurkako indarkeria-ekintzak, hala nola osasun-arlokoak, irakaskuntzakoak eta abar, berez arau-hauste penala diren ekintzen testuinguruan sartzen dira.
Eremu psikikoan konplexuagoa da, erasotuaren osasun psikikoa modu larrian konprometitu behar baita. Kasua lanean behin eta berriz eta etengabe jazarpena jasaten duen langile batena izango litzateke. Jazarpen hori enpresaburuak detektatzea eta prebentzio-planean ez jasotzea, eta jazarpen horrek gaixotasun larria edo suizidioa eragitea. Kasu horretan, langileen osasunaren aurkako delitu bat egitea aurreikus daiteke. Lehenengo erantzulea eraso fisiko edo psikikoaren egilea da, baina enpresaburua bera ere izango litzateke, ez prebenitzeagatik, edo prebentzio-teknikaria, arrisku psikosozial hori enpresaren prebentzio-planean aintzat ez hartzeagatik.
Atsedenaldiaren ondoren, Rafael Calvok moderatutako bigarren mahaian hainbat enpresatako esperientziak aurkezten dira (Arabako Gizarte Ongizaterako Foru Erakundearen Adingabeentzako Harrera Zentroa eta Babesten Gipuzkoa, Ertzaina eta Metro Bilbao), baita Administrazioaren kanpainen eta jarduera-eremuaren laburpena ere (Ikuskaritza eta Osalan).
Rafael Calvok adierazi du Osalanek hainbat eskurekin sinbolizatu nahi izan dituela jardunaldi horiek, indarkeria mota ororekiko zero tolerantzia adierazteko eta diziplina horren prebentzioan esku hartzen dugun eragile guztien baterako lanaren garrantzia adierazteko.
Bigarren mahai horri hasiera eman zaio Adingabeen Harrera Zentroaren aurkezpenekin; Blanca Corral Murok Arabako Gizarte Ongizaterako Foru Erakundearen adingabekoen eta familiaren arloaren hasierako ikuspegia azaldu du. Arabako lurralde historikoan babesgabetasun larrian dauden eta probintziako udalerri guztietan babesgabetasun arin eta moderatuan dauden adingabeekin eta haien familiekin lan egiten du. Mikel Lizarraldek labur-labur azaldu dizkigu adingabeentzako harrera-zentro bateko langileek, hainbat arazo-mota dituzten nerabeek, jasaten dituzten indarkeria-egoerak.
Bigarrenik, Ertzaintzako Jose Antonio Apraizek, bere azalpenean, bere erakundearen eguneroko lana inspiratzen duten balioak adierazi dizkigu (ikuspegia, misioa eta balioak), zenbait kolektibok 2016an eta 2017an izandako kanpoko indarkeriari buruzko datu batzuk ere eman ditu, eta, amaitzeko, Ertzaintza subjektu aktibo eta pasibo gisa ikusten du.Seguidamente interviene Iñigo Apellaniz, de Metro Bilbao, deja claro que en su organización son conscientes del riesgo de violencia existente. Por ello han realizado un trabajo de identificación, evaluación y aplicación de una serie de medidas preventivas/correctoras para su subsanación. Expone los resultados de los 3 últimos años de las agresiones y amenazas teniendo en cuenta diversas variables, franjas horarias, tipo de estaciones, etc.
Eta, amaitzeko, Administrazioari, alde batetik, Iciar Gonzalezi, Lan Ikuskaritzakoari, eman zaio bidea. Horren arabera, enpresaburuak lantokietan indarkeria prebenitzeko eta zuzentzeko zenbait neurri hartu behar ditu. Mugiarazten gaituen lege-esparrua definitzen du, bai eta haren jardun-eremua ere: gizarte-antolamendua betetzen dela zaintzea, fiskalizatzea eta zaintzea. Erakundeak problematika horri aurre egiteko bi moduak azaltzen ditu: Prebentiboa: neurri egokiak hartzen ari direla zainduz, bai kanpainen bidez, bai salaketen bidez, zentroan arrisku hori saihesteko nola ez den jarduten, eta beste modua kaltea langilearengan gertatu denean da. Esku hartu ondoren, erantzuna errekerimendu bat edo zehapen-prozedura baten hasiera izan daiteke.
Bestalde, Osalaneko Maite Gomezek adierazi du erakundearen jardueraren funtsezko oinarria prebentzioa dela, hiru ekintza-eremuak bereiziz: informazioa/prestakuntza, ikerketa eta aholkularitza. Osalanen helburua argitzen saiatzen da, edozein salaketa, istripu eta abarren aurrean (prebentzio-helburua), eta, azkenik, datuak ematen ditu, bai aurten egindako kanpainari buruzkoak (segurtasun-zaintzaileak), bai azken 5 urteetan jasotako salaketa-kasuei eta indarkeria-istripuei buruzkoak.
Eta, jardunaldiari amaiera emateko, hirugarren mahaia, Alazne Azpiroz moderatzailea, langileen ordezkariak, zehazki LAB, CCOO eta UGT sindikatuko ordezkariak.
Ibon Zubiela LAB sindikatuak adierazi du esku-hartze bat positiboa izan dadin beharrezkoa dela antolaketa hobetzea, faktoreak ebaluatzea eta gaur egun gauzatzen ez diren hainbat neurri planifikatzea. Kasurik onenean, teknika kuantitatiboak erabili dira, gerora neurriak aplikatu gabe; gainera, ez da kontuan hartu indarkeria/eraso arriskua. Faktore bideratzaileak ere ez dira kontuan hartzen, erabiltzaileei emandako informazio eta arreta falta, giza baliabide eta baliabide material gutxiegi, txantiloi desegokiak, lan-gainkarga, txandakako lana, gauekoa, bakarrekoa, kudeaketa-estilo zurrunak eta autoritarioak, etab.
Ez da ahaztu behar gaur egungo testuingurua, krisi ekonomikoaren egoera, langile-murrizketen egoera, eskubideak eta prestazioa, aztergai dugun gaiarentzat garrantzi gutxi baitu. Patronalaren interes ezdeusean aurrera ez egitea erlazionatzen du.
Eta zer egin?
Psikosoziologia gainerako diziplinak bezala kontuan hartzea, arriskuak agerian uztea, langileen eta haien ordezkarien parte-hartzea erraztea, eta mobilizatzea.
Alfonso Riosek, CCOO sindikatuak, langileek eta haien ordezkariek enpresetan arrisku psikosozialak tratatzeko prozesu osoan parte hartzearen garrantzia azpimarratu du.
Adierazi du badirela mota horretako jokabideekiko kalteberagoak diren sektoreak eta genero- (femeninoa) askotarikoak, eta, gaur egun, sexu-jazarpeneko eta sexuan oinarritutako jazarpeneko arazoekiko giro tolerantea dagoela.
Etxez etxeko laguntzako langileen egoera azaldu du, bai eta esku-hartze sozialeko eta komunitate terapeutikoetako zentroetako langileena ere.
Aurreko txostengileak bezala, mutuek arazo psikosoziala ez dutela onartzen adierazi du, eta, langileen osasunean kalterik gertatuz gero, haiengana jotzeko eta beren arazoa jakinarazteko deia egin du.
Eta, amaitzeko, Antonio Gonzalezek, UGT sindikatuak, arrisku psikosozialak ebaluatzearen eta neurri egokiak hartzearen garrantzia adierazi du. Gaur egun, gutxi dira ebaluazio hori duten enpresak
Metro Bilbaon egindako lana zoriondu du, eta Osakidetzan egindakoa ere kritikatu du.
Indarkeria prebenitzeko eta kudeatzeko protokoloari dagokionez, adierazi du ez dela prebentzio-tresna bat, prebentzio-neurri bat baizik; behin arriskua detektatuta, faktoreak identifikatuta, protokolo hori egitea planteatuko da, beharrezkoa bada.
Jardunaldiari amaiera emateko, OSALANeko zuzendari Alberto Alonso Martin izango da.
Euskalduna Jauregiko A3 aretoa, Bilbo.
Osteguna, 2017 (e) ko azaroak 30
“Explicación psicosocial de la violencia externa: frustración, modelado y personalidad" (pdf, 1 MB)
D. Pedro R. Gil-Monte, Unipsicoko zuzendaria, Valentziako Unibertsitatekoa.
"Trabajando junto al conflicto en entornos familiares" (pdf, 438 KB)
Dª. Blanca Corral Muro, Adingabearen eta Familiaren Arloko zuzendariorde teknikoa. Arabako Gizarte Ongizaterako Foru Erakundea
“La Ertzaintza ante la violencia en el trabajo" (pdf, 894 KB)
D. José Antonio Apraiz Ibarra, Ertzaintza.
"Convivamos en Metro Bilbao: Grupo BIDAIDE" (pdf, 2,75 MB)
D. Iñigo Apellaniz González, Bilboko Metroko Prebentzio Zerbitzuko burua.
"Prevención y gestión de la violencia de trabajo en Osalan" (pdf, 3 MB)
Dª. Maite Gómez Etxebarria, Osalaneko LAPko teknikaria.
"Erasoak lan zentruetan" (pdf, 2,96 MB)
D. Ibon Zubiela Martín, LAB sindikatukoa.